“Missä on susia, siellä on tarinoita.” / “Waar wolven zijn, daar zijn verhalen.”

Fins gezegde

De wolf heeft zich vanuit het oosten definitief in Nederland gevestigd, met alle controverse van dien. In de aanloop naar de winter van 2025-26 speelt Strijkorkest Metamorphosen een symbolisch programma rondom dit wilde dier. Het blijft een bron van verhalen en mythes: de wolf als verpersoonlijking van onrust, oerkracht en onbehagen, maar ook als symbool van de ongetemde natuur die botst op een geordend leven. We spelen naast werk van Sibelius en Shostakovich natuurlijk het beroemdste wolvenstuk uit de muziekgeschiedenis: Prokovjev’s Peter en de Wolf. Voor ons wordt het verhaal van dit sprookje verteld door de allerleukste klassieke radio- en podcastmaker van dit moment: Jet Berkhout.

De wolf als personage

Kort na zijn terugkeer naar de Sovjet-Unie in 1936 schreef Sergej Prokovjev het muzikale sprookje Peter en de Wolf voor het Centraal Kindertheater in Moskou. Elk personage, Peter, het vogeltje, de eend, de kat, grootvader, de jagers en natuurlijk de wolf zelf, kreeg een eigen herkenbaar thema. In het origineel werd elk personage door een eigen instrument vertolkt. In zijn uitmuntende bewerking verdeelde arrangeur Gijs Kramers de personages door het strijkorkest heen.

Het werk vertelt het verhaal van de dappere kleine Peter die, tegen de waarschuwingen van zijn grootvader in, toch het bos in gaat. Daar weet hij uiteindelijk een wolf te vangen: niet met geweld maar met vindingrijkheid. Het schijnbaar eenvoudige maar geraffineerde stuk is niet alleen maar een charmante eerste kennismaking met klassieke muziek. Op meerdere niveaus vertelt het ook over de relatie tussen mens en dier, orde en dreiging en jeugd en (over)moed.

Oerlandschap

De muziek van Jean Sibelius vertelt al snel over de oerlandschappen van Finland, vol met geesten, wilde dieren en ongeziene krachten. Zijn impromptu voor strijkers uit 1894 is een bewerking die Sibelius zelf maakte door twee van zijn piano impromptu’s van een jaar eerder samen te voegen tot een nieuw werk. De muziek is lyrisch en intiem, maar met een onderliggende spanning die nooit helemaal oplost. Zijn noordelijke klankwereld vertelt over een sprookje dat op het punt staat te beginnen.

Angst en troost

Dmitri Shostakovich schreef zijn 15 strijkkwartetten als intieme gedachtes bij of naast zijn grote orkestrale werken. Shostakovich voltooide zijn vierde kwartet in 1949, een jaar nadat de componist opnieuw hard met het Sovjet-regime van Stalin was gebotst. Zijn muziek werd bestempeld als hermetisch, formalistisch en vooral on-sovjet-waardig en mocht niet meer worden uitgevoerd. Ook werd hij ontslagen als docent aan de conservatoria van Leningrad en Moskou. Om rond te komen nam hij onder andere filmmuziekopdrachten aan. Pas na de dood van Stalin beleefde het werk in 1953 zijn première. In 2025 is het vijftig jaar geleden dat Shostakovich overleed.

Het werk uit vier delen kent geen expliciet programma, maar is een diep persoonlijk werk. Shostakovich droeg het op ter nagedachtenis aan zijn vriend Pyotr Williams, schilder en toneelontwerper. Het werk is doortrokken van ondertonen van angst. In het verlengde van zijn een jaar eerder geschreven liederencyclus “Uit Joodse Volkspoëzie” citeert Shostakovich in het kwartet Joodse melodieën. Zeker in het laatste deel vormt zich zo een troostrijk antwoord op de eerder verklankte angst.